De geschiedenis van een grensstad tussen twee grote culturen



Straatsburg ligt letterlijk op de grens met Duitsland en dat heeft grote invloed gehad op het karakter deze Franse stad. Is Straatsburg eigenlijk wel Frans? Hier wordt het meeste bier van Frankrijk gebrouwen, zijn ze dol op knakworsten, eten ze zuurkool en dragen veel straten namen met een Duitse klank. Je zou zeggen dat dit Duitsland is, maar ook dat is niet waar. De antwoorden op deze vragen zijn te vinden in de interessante geschiedenis van Straatsburg.

Geschiedenis van Straatsburg

Zeven zaken die je niet mag missen

Straatsburg is vanaf zijn geboorte een grensstad geweest. Zo rond het jaar nul had Rome de volledige controle over Gallië gekregen maar was het er ondanks een aantal serieuze pogingen er niet in geslaagd om de Germanen te onderwerpen. De eerste keizer, of beter princeps, Augustus had geen reden om het rijk naar het noorden verder uit te breiden en zag de Rijn als een natuurlijke grens.

Om deze te versterken werd er een flink legerkamp ingericht aan de zijrivier Ill ingericht. De oude Romeinen hadden de plek goed gekozen, dat kon je wel aan ze overlaten, en hier zou later Straatsburg ontstaan. Het water was rijk aan vis, je kan in de Elzas nog steeds heel goed vis eten, het land was vruchtbaar en er waren prima jachtgebieden in de buurt. Toen de andere oever van de Rijn later door de Romeinen in bezit werd genomen werd er een haven aangelegd.

Bisschop van Straatsburg

In de vierde eeuw was de nederzetting zo gegroeid dat het een bisschopszetel kreeg waardoor de stad verder groeide. Na de val van het Romeinse Rijk bleef Straatsburg belangrijk aangezien de kleinzonen van Karel de Grote hier in de negende eeuw de Straatsburgse Eed lieten opschrijven. Dit is het één van de eerste documenten dat niet in het Latijn maar in twee volkstalen is opgesteld. De Eed, dat inhoudelijke de alliantie tussen Lodewijk de Duitser en Karel de Kale regelde, geldt als de eerste officiële tekst in zowel het Hoogduits als het Frans.

Het document symboliseert tevens de plek van Straatsburg tussen de twee grote culturen in West-Europa. De ligging tussen Duitsland en Frankrijk heeft de stad veel welvaart maar ook bittere ellende gebracht. In de Middeleeuwen plukte het de vruchten van de unieke ligging en wist de Bisschop zich los te maken van de hertog van Zwaben en werd zo een onafhankelijke staat in het Heilige Roomse Rijk zoals Duitsland toen heette. Dit bleek goed te zijn voor de handel en de stad groeide waardoor er een rijke burgerij ontstond. Deze nieuwe rijken grepen in de dertiende eeuw op hun beurt de macht en maakte van Straatsburg een vrije rijksstad. De stad ontwikkelde zich snel en omarmde snel nieuwe ideeën en technische ontwikkelingen zoals de drukpers. Het is een ontwikkeling die Amsterdam als handelsstad later zou meemaken.

Progroms

De vrijstad bleek niet voor iedereen toegankelijk te zijn. In de veertiende eeuw was Straatsburg het decor van een enorme progrom waarbij duizenden joden de dood vonden. Tevens werd een wet aangenomen waarin het joden werd verboden om na tien uur nog in de stad te zijn. Iedere avond werd om tien uur hiervoor een geluidssignaal gegeven om aan te geven dat het zover was. Deze wet werd pas in de achttiende eeuw afgeschaft en om hier nog aan te herinneren wordt er ook nu nog elke dag om tien uur in de kathedraal de zogenaamde ‘joodse klok’ geluid. Dat is toch een raar geluidsmonument.

Ook de Reformatie is niet aan de stad voorbij gegaan. Als je de kaart van Europa van de zestiende en zeventiende eeuw bekijkt dan zie je dat Straatsburg dichtbij de haarden van de protestantisme ligt. Een groot deel van de Noordelijke Duitse staten hadden zich los gemaakt van Rome en in het zuiden lag Zwitserland waar figuren als Zwingli en Calvijn de religieuze boel behoorlijk op stelten zetten. De burgers van Straatsburg kiezen de kant van de Lutheranen maar de handelsstad heeft het geen belang aan onrust en dus volgen de bestuurders van de stad een gematigde koers.

Bij Frankrijk

In de zeventiende eeuw is de macht van de Franse Koning dusdanig gegroeid dat het klaar is om zijn grondgebied uit te breiden. Lodewijk XIV laat zijn oog dan ook al snel op de rijke Elzas vallen. Hij slaagt erin om na de Negenjarige oorlog de stad in Franse handen te krijgen. Toch is de macht van de Zonnekoning hier niet absoluut. Zo blijven de cultuur en taal Duits en bij herroepen van het Edict van Nantes wordt heel Frankrijk katholiek, maar niet de Elzas. De kathedraal wordt wel weer katholiek maar de protestantisme wordt zoals  in de rest van Frankrijk niet verboden. In kleine dorpen in de Elzas worden kerken op zondag simultaan gebruikt voor de diensten van de beide kerken. Het kerkje in Hunawihr is een goed voorbeeld hiervan.

Ook de universiteit van Straatsburg blijft in protestantse handen en de stad blijft nog eeuwen één van de belangrijkste Duitse cultuur centra waar bijvoorbeeld Goethe twee jaar studeert en de Storm und Drang beweging floreert.

Uitzonderlijk is tevens dat de Elzas geen belasting hoeft te betalen aan de Franse Koning. Dat verandert helemaal aan het einde van de achttiende eeuw. De ideeën van de Franse Revolutie worden in het liberale Straatsburg stevig omarmt en het strijdlied uit de stad kennen we nu als het Franse Volkslied. Tijdens de Revolutie komt Straatsburg helemaal bij Frankrijk en blijft dat tot de Frans-Duitse oorlog van 1870.

In deze oorlog wordt Frankrijk door de Duisters op een verschrikkelijke manier in de pan gehakt. De Fransen moeten de Elzas inleveren en in de spiegelzaal van Versailles wordt het Tweede Duitse Keizerrijk uitgeroepen. Dat was zeer pijnlijk voor Frankrijk en we weten nu dat deze gebeurtenissen nog een staartje zouden krijgen.

De Elzas komt pas weer bij Frankrijk na het einde van de Eerste Wereldoorlog maar krijgt in de Tweede Wereldoorlog weer een aparte behandeling van de Duitsers. Hitler zag de Elzas als een onderdeel van Duitsland en dus kwam de Elzas weer bij het Duitse Rijk, het derde dit keer. De bevolking kreeg het Duitse staatsburgerschap en moesten de mannen dienen in het Duitse leger.

Na 1945 keerde de Elzas terug in Frankrijk en daarmee ook Straatsburg. Omdat De Gaulle heel goed begreep dat Frankrijk nooit in staat zou zijn om de Duitse economische kracht voldoende weerstand te bieden, zocht Frankrijk toenadering tot de voormalige vijand. Onder het motto ‘If you can’t beat them, join them’ ontstond zo de Europese Samenwerking. De Fransen konden daarbij wel afdwingen dat de ‘Franse’ stad Straatbrug de zetel kreeg van het hoogste rechters én een paar keer per maand de zetel van het Parlement. Een mooie gedachte gezien de geschiedenis en het karakter van de stad. Maar dat één dag per maand vergaderen in Straatsburg is volgens veel inwoners van de EU wel een dure hobby aan te worden.

Les plus beaux villages de France weergeven op een grotere kaart